هەرێمی کوردستان لە نێوان رادەستکردن نەوت بە بەغداد و تەقینەوەی ناوخۆیی

ناوەندی هەواڵ

هەرێمی کوردستان   لە ماوەی ١٥ ڕۆژدا زیاد لە ١٠ جار  هێرشی درۆنی کراوەتە سەر هەرێمی کوردستان و تا ئێستاش بکەرەکانیان نادیارە هاوکات حکومەتی کاربەرێکەریش ماوەی ٧٥ ڕۆژە نەیتوانیوە مووچە فەرمانبەرکانی بدات و کێشەکانیشی لەگەڵ بەغداد گەیشتۆتە مریشکە ڕەشە.

لە ئێستادا کێشە و قەیرانە کەڵەکەبووەکانی هەرێمی کوردستان گەیشتۆتە ئاستیکی مەترسیدار، هاوڵاتیان بە جۆرێک خراپ گەمارۆدراون، لە پاڵ بێ مووچەیدا لە ئێستادا  هێرشی مووشەکیش بۆسەر بنکەی سەربازییەکان و  پاڵاوتگەکانیش زیادی کردووە.

هێرشە مووشەکییەکان هاوکاتی کۆمەڵێک ڕۆژەڤی نوێە کە لەناوچە روودەدەن، بەتایبەتیش لەدوای تەواو بوونی شەڕی ١٢ ڕۆژەی ئێران ئیسرائیل، هەندێک لە چاودێران پێیان وایە، کە ئەمەی ڕوودەدات درێژکراوە و لێکەوتەی ئەو شەڕەیە وتەسفیە حسابی ئێرانە لەگەل حزبیە کوردییەکان و بە دیاریکراویش یەکێتی پارتی، چونکە ئێران چەند جارێکی تریش هێرشی کردۆتە سەر هەرێم  بە بیانووی بوونی دەزگای هەواڵگری ئیسرائیل مۆساد.

بەشێک لە چاودێرانی سیاسی دەڵێن بڕیارەکەی بەغداد لەم کاتەدا زیاتر پالنەری سیاسی لە پشتەوە تاوەکو کێشەی یاسایی، بەو پێیەی کە هەرێم مانگەکانی ڕابردوو داهات و نەوتیش ڕادەست نەکردوو و مووچەش هاتووە، بەڵام ئەوەی بۆ لەم کاتەدا ئەو بڕیارە کتوپرە درا چاودێران دەیگێرنەوە بۆ چەند هۆکارێک

واژووکردنی گرێبەستی ١١٠ ملیاری هەرێم لەگەڵ دوو کۆمپانیا بەبێ ئاگاداری بەغداد

لە٢٠ى ئایاری ٢٠٢٥، وەفدێکی حکومەتی  کاربەڕێکەری هەرێمی کوردستان، بەسەرۆکایەتی مەسرور بارزانی، دوو گرێبەستی گرنگی نەوت‌ و گاز لەگەڵ  دوو کۆمپانیای ئەمریکی کە خاوەنداریتیان نادیارە ئەوانیش کۆمپانیاکانی وێسترن زاگرۆس و کرست ئینرجین، ئەمەش بووە هۆی ئەوەی ئاگر لە پەیوەندییەکانی بەغداد و هەولێر بەربدات و چەند ۆژێک دواتر بڕیاری راگرتنی مووچەی مانگی ئایار و مانگەکانی دواتریش نەنێرێت.

هەرچەندە میدیاکانی نزیک لە پارتی واژوکردنی گرێبەستەکەیان وەک دەستکەوتێکی مێژووی مەسرور بارزانی  پشاندا بەڵام گرێبەستەکان لەژوری بازرگانی ئەمریکا واژۆکران و هیچ بەرپرسێکی حکومەتی ئەمریکی ئامادەنەبوو، تائێستاش هیچ بەرپرسێکی ئەمریکی لەسەر ئەم گرێبەستانە لێدوانی نەداوە ئەمەش جێگەی سەرنجە چونکە گرێبەستێک بەو قەبارە گەورەیە ١١٠ملیار دۆلار کە قەبارەکە سێ هێندەی بازرگانی ساڵانەی نێوان ئەمریکاو تورکیایە. ئەوەی گومانی لەسەر ئەم گرێبەستە زیاتر کرد ڕاگەیەندراوی  وەزارەتی سامانە سروشتیەکانە کە دەڵێت گرێبەستەکان کۆنن‌و تەنها خاوه‌نداریی کۆمپانیاکان گۆڕاوە، پەیوەندیی بەگۆڕانکارییە یاساییەکانی ئەمریکاوە هەیە.

لە دوایی واژوکردنی گرێبەستەکە ڕاستەوخۆ بڕینی مووچە و دواتریش هێرش بۆسەر کێڵگە نەوتیەکانی هەرێم دەستیپێکرد، کێڵگەی نەوتی خورمەڵە بە دوو درۆن کراوەتە ئامانج و کێڵگەی نەوتی ئەتروش لە پارێزگای دهۆکیش هێرشی کراوەتە سەر. هەرچەندە حکومەتی عێراق سەرکۆنەی هێرشەکانی کردووە بەڵام تا ئێستا هیچ یەکێک لە بکەرانی ئەو هێرشانە ئاشکرا نەکراون، هەرچەندە وەزارەتی ناوخۆی هەرێم لە ڕاگەیاندراوێکدا گرووپەکانی سەر بە حەشدی شەعبی تۆمەتبار کرد بەڵام تا ئێستا بەرپرسانی حەشد بەرپرسیارێتیان نەگرتۆتە ئەستۆ.

بەڕای چاودێران  سەرەتایی هێرشەکان لە کاتێکدا بوون بەرپرسانی هەرێم  لە کاتی شەڕی ڕوسیا ئۆکرانیا دەچوونە وڵاتانی خلیج و لە کۆڕبەندی وزەدا باسیان لەوە دەکرد کە دەتوانن جێگەی غازی ڕوسیا و ئێران بگرنەوە. ئەمەش توڕەیی ئێران و گرووپە چەکدارەکانی لە عێراق بەدواهات زنجیرەیەک هێرش بۆسەر کێڵگە نەوتییەکان دەستیپێکرد.

 کێڵگەی گازی کۆرمۆر کە دەکەوێتە  ١٢٠ کم لە ڕۆژئاوای سنووری سلێمانی کەوتە بەرهێرشی درۆنی دواییان مانگی شوباتی ساڵی ٢٠٢٥  و لە هێرشێکیشدا لە مانگی چواری ساڵی ٢٠٢٤ چوار کارمەندی کۆمپانیا دانا غاز کوژران، ئێران ناڕازییە لە هەنگاوەکانی هەرێم لە بەرەوپێشبردنی کەرتی گاز چونکە بەشێکی زۆری گازی عێراق دابین دەکات و تاکە سەرچاوەیە دەتوانیت دۆلاری ئەمەریکی لێوە دەستکەوێت. بەڵام هەنگاوەکانی هەرێم بۆ برەودان بە بەشێک لە فشارەکانی ئەمەریکا دەبینێت و بەتایبەتی پێدانی مۆڵەت بە عێراق بۆ کڕینی گازی ئێران کۆتایی هاتووە ئەمەریکا دەیەوێت ئەوپەڕی فشار بکات.

لێکەوتەی شەڕی ئێران – ئیسرائیل و لەسەر کورد

هێرشەکان تەنها بۆسەر دامەزراوە نەوتییەکان نەبووە لە تازەترین پێشهاتدا، لە سەرەتای مانگی تەموزدا دوو درۆنی خۆکوژ بە ئاڕاستەی دڵی هێزەکانی  ٧٠ی یەکیتی نیشتیمانی لە سلێمانی  خرانەخوارەوە  و بەڵام هیچ  زیانێکی گیانی نەبوو و لە ١٠ی هەمان مانگدا جاریکی دی درۆنێکی خۆکوژبە لە ئاسمانی هەمان هێز خرایە خوارەوە.

لێکدانەوەی جیاواز بۆ ئەم هێرشە دەکرێت و زۆرێک لە چاودێران پێیان وایە گرووپە شیعەکانی نزیک لە ئێران لە پشت هێرشەکانەوەن و بە گڵۆپی سەوزی تاران هێرش دەکەن بەو پێیەی درۆنی خۆکوژی کامیکاز بەرهەمی ئێرانە و لە دەست هیزە هاوپەیمانەکانی لە عێراقدایە.  ئێران گلەیی لە یەکیتی هاوپەیمانی هەیە لە کاتی شەڕی ئیسرائیلدا هەڵوێستی نەبووە و تەنها ئیدانەیەکی لاوازی هەبووە.   لەگەڵ ئەوەشدا لەکاتی هێرشی ئیسرائیل بۆسەر تاران میدیا ئێرانییەکان دەستی تۆمەتیان بۆ کوردستان دریژ دەکرد کە هاوکاری ئیسرائیل دەکەن و گرووپە چەکدارە شیعیەکانیش  تۆمەتی بونی موساد لە سلێمانی و هەولێریان لە میدیاکانی خۆیانەوە باس دەکرد.

 بۆیە هێرشەکان پەیامی توڕەیی تارانە لە یەکێتی، توڕەییەکە بە ڕادەیەک بوو کونسوڵی ئێران لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا سوپاسی زۆر کەس لایەنی کرد کە پاڵپشتی ئێرانیان کردووە بەڵام وەرگێڕەکە وتی سوپاسی سەرۆکی یەکێتیش دەکات بەڵام ئەو قسەکانی پێ بڕی وتی " بافڵ تاڵەبانی نا"  جیاواز لەوەش بۆچونێکی دیکەش هەیە کە ئێران لە پرۆسەی ئاشتی پەکەکە و تورکیا نارازییە، بەتایبەتی دوای ئەوەی  گەریلاکانی پارتی کرێکارانی کوردستان بڕیاری لەناوبردنی چەکەکانیاندا لە ١١ی مانگی تەموزدا و ڕۆژێک پێش مەراسیمی چەک سوتاندەکە دووبارە بە درۆن هێرشکرایە سەر بارەگای هێزەکانی ٧٠ی یەکێتی و بەڵام هیچ زیانێکی نەبوو، ئەمەش وەک ئاماژەیەک بە ناڕازی بوونی ئێران لە پرۆسەی ئاشتی کورد لە باکوری کوردستان.

پێشتریش ئێران بە مووشەکی بالیستی لە ڕۆژی ١٥ی مانگی یەکی ساڵی ٢٠٢٤ هێرشی کردە سەر هەولێر و بەهۆیە ٤ کەسی مەدەنی کوژراون و شەسی دیکەش برینداربوون، وەک بەرپرسانی ئێران ڕایانگەیاند هێرشەکان بۆسەر بنکەیەکی هەواڵگری مۆساد بووە، بەڵام بەرپرسانی هەرێم بەتوندی ئەو تۆمەتانەیان ڕەتکردەوە و رایانگەیاند کە ئەو شوێنانەی کراونەتە ئامانج سیڤیلن و کوژراوەکان دوو سەرمایەدارن لەگەڵ منداڵێکی ساوا. 

ئێستا هەم ئێران و هەم هێزە چەکدارە هاوپەیمانەکانی لە عێراق ناڕازین لە دەسەڵاتدارانی هەرێم و دەیانەوێت بە جۆرێک لەقاڵبی بدەن بەمەش بەرپرسانی کورد لە ژێر فشاری دارایی و  ئەمنیدان، تا ئێستاش ئەمەریکا هاوپەیمانی کوردەکان هیچ فشارێکی جدی لەسەر بەغداد نەکردووە  تەنها ڕاگەیاندراوێکی سەرکۆنەی دەرکردووە، وەک هەندێک ڕۆژنامەنوس ئاماژەی پێدەدەن ئەمەریکا تەنها لە خەمی کۆمپانیا ئەمریکیەکاندایە زەرەر نەکەن و بە هەریمیان ڕاگەیاندوە کە دەبێت نەوتەکە لە ڕێگەی عێراقەوە بفرۆشێت و کۆمپانیاکانیان لەوە زیاتر زەرەر نەکەن.

ئێستا دەتوانین بڵێن کە هەرێم چۆتەوە هەمان دۆخی سەردەمی ڕێفراندۆمی ساڵی ٢٠١٧ و عێراق فشارێکی زۆری بۆ هێناوە، بە جۆرێک بەشەی بودجە نانێرێت و داوای ڕادەستی نەوت و داهاتەکانی دەکات لەگەڵیشدا هێزیکی زۆری ڕەوانەی دەوروبەری  کێڵگە نەوتییەکان کردوە  و ئەمەریکاش بەجرێک لە جۆرەکان پشگیری تەواوی ناکات ، لە هەمان کاتیشدا دۆخی ناوخۆیی شلۆقە و نزیکەی  ١٠ مانگە هەڵبژاردن کراوە بە ڵام پەرلەمان یەک دانیشتنی ئەنجامداوە و پەکیکەوتووە هەروەها  بەهۆی شەڕی پلە و پۆستەوە نەتوانراوە حکومەت پێک بهێنرێ، و فەرمانبەرەکانی زیاتر لە دوو مانگە مووچەیان وەرنەگرتووە. بەشێک لە دامەزراوە هەستیارەکانی وەک نەخۆشخانەکان دەستیان بە بایکۆت کردووە و خۆپیشاندانیش ناوە ناوە ئەنجام دەدرێت.

بڕیارە لە مانگی ١١ی ئەمساڵیشدا هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەڕێوەبچێت و حزبە کوردییەکان بە لاوازترین دۆخیانەوە دەچنە کێبڕکێەوە بە ئەگەری زۆر ڕێژەی خەڵکی ناڕازی و بایکۆت زۆرترین دەبێت و بەمەش ڕێژەی کورسییەکانی کورد لە بەغداد کەم دەکات و بەلاوازی دەچنە سەر مێزی گفتوگۆ لەگەڵ بەرپرسانی بەغداد.

بڕیاری ڕاگرتنی نەوت و سەرەتای قەیرانەکە؟

هەرێم بەدەست قەیرانی داراییەوە دەناڵێنت و نەیتوانیوە بەبێ بەغداد مووچەی فەرمانبەرەکانی بدات وەک بەرپرسانی هەرێم دەڵێن بەهۆی ڕاگرتنی هەناردەی نەوتەوەیە لەلایەن حکومەتی عێراق، لە ڕێکەوتی ١٥/٠٢/٢٠٢٢ ‌ دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، بە ئامادەبوونی (٩) ئەندامی دادگاکەو بە زۆرینەی دەنگی (٧) ئەندام و (٢) دەنگی پێچەوانە، بڕیارێکی له‌باره‌ی ناده‌ستوریبوونی یاسای نه‌وت و غازی هه‌رێم و نادەستوریبوونی فرۆشتنی نەوتی لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە‌ ده‌ركرد.

ساڵێک دواتریش لە ڕۆژی  ١٣ی شوباتدا دادگای  نێودەوڵەتی پاریس بڕیاری فرۆشتنی نەوتی هەرێمی لە ڕێگەی تورکیاوە  بە نایاسای دانا و بەغداد کەیسەکەی لە ئەنقەرە بردەوە، بەمەش هەرێم دوای نۆ ساڵ لە فڕۆشتن، نەوتەکەی  بە فەرمی ڕاگیرا. هەرچەندە ئەم بڕیارەی دادگای پاریس ڕێگر نەبوو لە بەرهەمهێنانی نەوت و دەسەڵاتدارانی هەرێم ئەم جارە لە ڕێگای قاچاغەوە و لە ڕێگای ئێرانەوە بە نرخی خوار بازاڕ دەیفرۆشن، بەڵگە بۆ ئەمەش نامەکەی ڕێکخراوی نێودەوڵەتی ئۆپیکە بۆ عێراق کە داوا لە عێراق دەکات ڕێگری لە بەقاچاخبردنی نەوت بگرێت چونکە کاریگەری لەسەر نرخی نەوت هەیە.

ملنەدانی بەپرسانی هەرێم بۆ رازیبوون بە مەرجەکانی بەغداد کە خۆی دەبینێتەوە لە فڕۆشتنی نەوتی هەرێم لە ڕێگەی سۆمۆەو ڕادەستکردنی بەشێکی داهاتی ناوخۆ و نانەوتی هەرێم بۆ ئەوەی مووچە و شایستەدارییەکانی هەرێم بنێرێت، وایکرد وەزیری دارایی عێراق  پێدانی مووچەی فەرمانبەرانی عێراق ڕابگیرێت و بڵیت هەتا هەموو نەوت و داهات ڕادەست نەکەن مووچە نانێرین.