ئیرادە داتاى وردى خۆكوشتن لە عێراق بڵاودەكاتەوە

پوختە

بەپێی ڕاپۆرتەکانی ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی، خۆکوشتن دیاردەیەکی جیهانییە و ساڵانە دەبێتە هۆی گیانلەدەستدانی 800 هەزار کەس، واتا بەڕێژەی لە هەر 40 چرکەیەکدا کەسێک خۆى دەكوژێت، و لەسەر ئاستی جیهان  چوارەم هۆکاری سەرەکی مردنە بۆ کەسانی تەمەن 10-29 ساڵ.

پاش ئەوەى لە كۆتایى مانگى شوباتى ساڵى 2024دا وەزارەتی تەندروستی عێراق ڕاپۆرتی خۆی لەبارەی خۆکوشتن لە عێراق بڵاوكردەوە، لەکاتی دەستنیشانکردنی هۆکارەکاندا، پشتڕاستی کردەوە کە ڕێژەی خۆکوشتن لە وڵاتدا لە ئاستێکی مامناوەندی جیهانی کەمترە.

ئامارە فەرمییەكانى وەزارەتى تەندروستى عێراق چیمان پێدەڵێن؟

سەیف ئەلبەدر، وتەبێژی فەرمی تەندروستى عێراق لە لێدوانێكى تایبەت دا بۆ  ئاژانسی هەواڵی عێراقی رایگەیاند، رێژەی مەزەندەکراوی خۆکوشتن لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە گشتی کەمترە لە ناوچەکانی تری ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی. ڕەنگە ئەمەش بەهۆی بڵاوبونەوەی بیروباوەڕی ئایینی و نەریتە کۆمەڵایەتی و کەلتورییەکان بێت کە کاریگەرییان لەسەر ڕەفتاری خۆکوژی هەیە. ئاماژەی بەوەشکرد، بەڵام بەڵگە هەیە کە ڕێژەی خۆکوشتن لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تاڕادەیەک بەرزە، بەتایبەتی لەنێو گەنجانی تەمەن 15-29 ساڵ و ئەوانەی تەمەنیان لە سەروی 60 ساڵەوەیە.

بە پێداچونەوە بە ئامارە فەرمییەکانی ژمارەی گیانلەدەستدان لە ئەنجامی خۆکوشتن کە لەلایەن ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراقەوە دەرچوە (وەک دەزگای بەرپرسیار و دەسەڵاتی دەرکردنی داتا و ئامار لە عێراق- بەبێ هەرێمی کوردستان) بۆ ماوەی ساڵی 2017 تا 2022، ئەمانەی خوارەوە دەبینین:

لە ساڵی 2017دا 178حاڵەت هەبوە.

لە ساڵی 2018دا 306 حاڵەت هەبوە.

لە ساڵی 2019دا 316 حاڵەت هەبوە.

لە ساڵی 2020دا 233 حاڵەت هەبوە.

 ئیرادە لەرێى سەرچاوەى تایبەتەوە ئامارى ساڵانى پێشوترى لەنێوان (2003-2013) دەستكەوتوە كە تێیدا ساڵ بە ساڵ رێژەكە زیاد دەكات و داتاكان بەمجۆرەى خوارەوەن:

لەساڵى 2003دا 13 حاڵەت هەبوە.

لەساڵى 2004دا 31 حاڵەت هەبوە.

لەساڵى 2005دا 46 حاڵەت هەبوە.

لەساڵى 2006دا 51 حاڵەت هەبوە.

لەساڵى 2007دا 64 حاڵەت هەبوە.

لە ساڵى 2008دا 103 حاڵەت هەبوە.

لەساڵى 2009دا 95 حاڵەت هەبوە.

لەساڵى 2010دا 161 حاڵەت هەبوە.

لەساڵى 2011دا 253 حاڵەت هەبوە.

لەساڵى 2012دا 276 حاڵەت هەبوە.

لەساڵى 2013دا 439 حاڵەت هەبوە.

بەڵام لەساڵى 2021دا بەراورد بە سەرجەم ساڵەكان بێجگە لە ساڵى 2013، ئامارە فەرمییەکان ئاماژە بە زیادبونی ڕون دەکەن بێگومان ئەوەش بەهۆى سەرهەڵدانی پەتای کۆڤید-19، کە 364 حاڵەتی خۆکوشتن تۆمارکراوە و لە ساڵی 2022دا رێژەكە زۆر زیاتر بەرزبۆتەوەو 511 حاڵەتی خۆکوشتن تۆمارکراوە. بە لێکۆڵینەوە و بەراوردکردنی ئامارە ئامارییەکان، زیادبونی ژمارەی خۆكوشتوان لە نێوان ساڵانی 2017 بۆ 2022دا بەشێوەیەكى بەرچاو زیادیكردوە.

باوترین شێوازى خۆكوشتن چییە؟

ئامارە فەرمییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە باوترین ئەو ڕێگایانەی لە حاڵەتەکانی ڕەفتاری خۆکوژیدا بەکاردەهێنرێن بریتین لە هەڵواسین و سوتاندن و بەکارهێنانی چەکی ئاگرین، جگە لە شێوازەکانی دیکە. هەروەها ئەو هۆکارانەی کە دەبنە هۆی خۆکوشتن ئاماژەیان پێکراوە کە دەرونیى-ن، و لەسەدا 45-50ی کۆی گشتی پێکدەهێنن، جگە لە هۆکاری کۆمەڵایەتی و خێزانی و ئابوری، تەنانەت بێجگە لە هۆکارەکانی پەیوەست بە بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان و ماددە دەرونییە جۆراوجۆرەکان.

ئامارە فەرمییەکانی وەزارەتی تەندروستی عێراق، وەک دەزگای بەرپرس لە دەرکردنی داتاکان، چەند هەوڵێكى خۆکوژیی ئاشكرادەكات كە ئەنجامەکەی مردن نەبوەو لە ساڵی 2022دا، ئاماژەیان بە هەزار و 28هەوڵی خۆکوشتن کردوە کە زۆرینەیان لە ڕەگەزی مێ بون.

 ئامارەکان ئاماژەیان بەوە کردوە کە گروپی تەمەنی خوار 18 ساڵ 20%ی کۆی گشتییان پێکهێناوە، هەروەها هۆکارەکانی هەوڵی خۆکوشتن بریتین لە دەرونی (43%)، خێزانی (35%)، ئابوری (15%) و هۆکاری دیکە (8%).

رێژەى خۆكوشتن لە عێراق بەرانبەر بە رێژەى خۆكوشتن لە جیهان

سەرەڕای ئەو ئامارانەی لە سەرەوە نیشان دراون، کە ئاماژە بە بەرزبونەوەی ڕونی ڕێژەی ڕەفتاری خۆکوژیی دەکەن، بەڵام ڕێژەی خۆکوشتن لە عێراقدا بە بەراورد بە ڕێژەی جیهانیی کەمتر بەشێوەیەكى كەمتر دەبینرێتەوە، ئەوەش بە لەبەرچاوگرتنی لاوازی ڕون و ئاشكرا لە تۆمارکردن و ڕاپۆرتکردنی ئەو حاڵەتانەدا، كە ڕەنگە بەهۆی هۆکارەکانی پەیوەست بە نۆرمەکانی ڕۆشنبیری و ئایینی، چەواشەکاری کۆمەڵایەتی لە دەوری خۆکوشتن، تەندروستی دەرونی، و سیستەمی لاوازی چاودێریکردن و هەڵسەنگاندنی ئەو حاڵەتانە بێت.

دۆخی ئێستای پەیوەست بە خۆکوشتن لە عێراق

بە پشتبەستن بەوانەی سەرەوە و بەپێی توێژینەوەی نیشتمانی خۆکوشتن کە وەزارەتی تەندروستی لە ساڵی 2025 ئامادەیکردوە، پێویستی دانان و چالاککردنی سیستەمێکی تۆکمەی نیشتمانی بۆ چاودێریکردن و بەدواداچون و لێکۆڵینەوە لە ڕەفتارەکانی خۆکوژی ڕون بۆتەوە، ئەمەش یەکێکە لە ئامانجە گرنگەکانی ستراتیژی نیشتمانی خۆپاراستن لە خۆکوشتن لە عێراق.

ئایا حكومەتى عێراق چارەسەرى ئەم حاڵەتانە دەكات؟

کەناڵی ئەلشەرقیە لە ڕوماڵی شەوی 26-27ی تشرینی یەکەمی 2021، ڕایگەیاند، حاڵەتەکانی خۆکوشتن لە ساڵی 2020 زیادیکردوە، بەڵام لەرۆژى 31 ی 1ی 2024دا؛ هەمان کەناڵ و دەزگاکانی دیکەی ڕاگەیاندن ئەوەیان ئاشكراكرد؛ کە  لە عێراق ڕۆژانە پێنج حاڵەتی خۆکوشتن هەیە. ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە حکومەتی عێراق و لایەنە دەسەڵاتدارەکان چارەسەری ئەو هۆکارانەیان نەکردوە کە دەبنە هۆی خۆکوشتن، سەرەڕای ئەوەی زانایانی دەرونناس و کۆمەڵناس و ڕۆشنبیران دەیان بابەتیان نوسیوە کە تەنانەت چارەسەری زانستییان پێشکەش کردوە بۆ سنوردارکردنی ئەم دیاردەیە، بەڵام جگە لە یەک چارەسەر کە لەلایەن شارەوانی بەغداوە داڕێژراوەو بریتییە لە دروستکردنی سیاج لەسەر پردەکان بۆ ئەوەی گەنجان لەخۆکوشتن بە دوربن، هیچ رێگرییەكى تر بۆ ئەو حاڵەتانە نەگیراوەتەبەر و دروستكردنى سیاجیش مایەى گاڵتەجاڕییەو بێدەسەڵاتى لایەنە پەیوەندیدارەكان پیشان دەدات.

ئەى بەڵگەكان چیمان پێدەڵێن؟

 لە نێو بەڵگەکاندا ئەمانەى خوارەوە بەدیكراوە:

 • وەزارەتی مافی مرۆڤ زانیاری پشتڕاستکراوەی لەبارەی زیادبونی حاڵەتەکانی خۆکوشتن لە پارێزگای کەربەلا دەستکەوتوە، کە زۆرینەیان لەنێو گەنجان و ئافرەتاندان. توێژەرێک لە توێژینەوەیەکی 11 مانگیدا زیاتر لە 120 حاڵەتی خۆکوشتن یان هەوڵی خۆکوشتنی تۆمارکردوە (وتەبێژی وەزارەتی مافی مرۆڤ ئەم زانیارییانەى ئاشكراكردوە).

 • فەرماندەیی پۆلیسی پارێزگای زیقار ئاشکرایکردوە؛ کۆی گشتی ئەو خۆکوشتنانەی کە لەلایەن پۆلیسەوە تۆمارکراون لە سەرەتای ساڵی 2013 تا کۆتایی مانگی ئایارى هەمان ساڵ 17 حاڵەت بوە کە کەسانی خوار تەمەنی 25 ساڵ تێیدا بەشدارن، بەڵام كۆى ساڵەكە حاڵەتەكان گەیشتۆتە 439 حاڵەت. (ئەلسومەریە نیوز، ئەم زانیارییانەى ئاشكراكردوە).

 • لە مانگی ئازاری ساڵی 2014، دەستەی مافی مرۆڤی عێراق ئامارێکی بڵاوکردەوە کە ئاشکرایکرد پارێزگاکانی باشور زۆرترین ڕێژەی خۆکوشتنیان هەبوە، بە پێشەنگی زیقار بە (199) حاڵەت. (ئەلقودس ئەلعەرەبى ئەم زانیارییانەى ئاشكراكردوە).

 •  لەمانگى تەمموزى 2017دا؛ لەبەیاننامەیەکی نوێترى دەسەڵاتی دادوەریی عێراقدا هاتوە: بەغدا و کەربەلا و زیقار لە پێشەنگی لیستی حاڵەتەکانی خۆکوشتن-ن لە ساڵی 2016دا ، كە هەریەكەیان یەك لە دواى یەك بە رێژەكانى  22و 23و 38 حاڵەت بون. (ئەلحوڕەى عێراق، ئەم زانیارییانەى ئاشكراكردوە).

 • کۆمیسیۆنی مافی مرۆڤ ڕایگەیاند، ژمارەی خۆکوشتنەکان لە چارەکی یەکەمی ساڵی 2019 گەیشتۆتە 132 حاڵەت.

پاڵنەرەکانی خۆکوشتن

 لە خوێندنەوەی "ئیرادە" بۆ ئەدەبیات و بەدواداچونە ڕۆژنامەوانییەکان، دەکرێت هۆکارەکانی خۆکوشتن بەم شێوەیە کورت بکەینەوە:

 • بێکاری لە نێو گەنجاندا.

 • تێکچونی بارودۆخی کۆمەڵایەتی و ئابوریی.

 • دابونەریتی کۆمەڵایەتی دواکەوتو.

ئەمانە هۆکارە تەقلیدییەکانی خۆکوشتنن. بەڵام ڕاپۆرتەکان ئاماژەیان بەوە کردوە، ڕێژەی بێکاری لە پارێزگای زیقار گەیشتۆەتە 34%، هاوکات ژمارەی عێراقییەکانی ژێر هێڵی هەژاریی لە ساڵی 2015دا حەوت ملیۆنی تێپەڕاندوەو بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی پلاندانان لە ساڵی 2020دا گەیشتۆتە 13 ملیۆن کەس.

هۆکارە عێراقییەكانى خۆكوشتن چین؟

ئەوەی جێى سەرنجە لەم ساڵانەى دواییدا زاراوەیەك بە ناوى هۆكارى نوێى عێراقی بۆ خۆكوشتن سەریهەڵدا، كە دەتوانین بەم شێوەیە کورتی یکەینەوە:

یەكەم: نائومێدی یەک لە دوای یەک

عێراقییەکان بەرگەی پێنج ساڵ سەبریان گرت لە دوای 2003، پاشان پێنج ساڵ، پاشان پێنج ساڵێکی دیکە. لەبەرئەوە سەبر و بەرگەگرتن سنورێکی هەیە، بەشێک لەو کەسانەی سەبریان لەدەستداوە وەک دوا ڕێگا پەنایان بۆ خۆکوشتن بردوە.

دوەم: هەستکردن بە نادادپەروەریی و پەشیمانیی

هەندێک لە گەنجان کەسایەتی و توانا و بەهاکانیان بەراورد دەکەن لەگەڵ کەسانی دیکە کە پۆستیان هەیە لە دامەزراوەکانی دەوڵەتدا کە کەمتر ئەزمون و لێهاتو و بەنرخن لەوان، ئەمەش هەستکردن بە پەشیمانی لەگەڵ ئەو دەرفەتە لەدەستچوە زیاد دەكات، بۆیە بە کوشتنی ژیانی خۆیان سزای خۆیان دەدەن.

سێهەم: خەمۆکی و نائومێدیی و بێهێزیی

کاتێک تاکێک بۆی دەردەکەوێت کە واقیع هیچ چارەسەرێک بۆ کێشەکەیان پێشکەش ناکات، و دەگەنە حاڵەتێکی بێهیوایی و بێ توانایی، پەنا دەبەنە بەر کوشتنی خۆیان. زیاتر لە ڕوداوێکی لەو جۆرە هەیە، لەوانە دە ساڵ پێش ئێستا شەش ژن لە نەجەف؛ بەهۆی بارودۆخی سەختی منداڵەکانیانەوە، خۆیان كوشت، بەهۆی ئەوەی نەیانتوانی بەخێویان بکەن، خۆکوشتنیان بەکۆمەڵ هەڵبژارد.

چوارەم: شکستی دەسەڵات و قۆرخکردنی سەروەت و سامان

سیاسەت بە هونەری بەڕێوەبردنی کاروباری خەڵک پێناسە دەکرێت، ئەوەی لە عێراق ڕویدا ئەوە بو کە چینی سیاسی لە ڕوی فەزایی و دەرونییەوە لە چوارچێوەی ڕوبەرێکی دە کیلۆمەتری چوارگۆشەدا خۆی گۆشەگیر کرد بۆ ئەوەی ژیانێکی كەشخە بژی، خەڵکەکەی بەجێهێشت بۆ ئەوەی ژیانێکی دۆزەخی بژین. وەڵامی داواکاریی و ئەو خۆپیشاندانانەی نەدایەوە کە سەبارەت بە قەیرانى ئابورى و سیاسى و كۆمەڵایەتى سازدەدران.