عێراق لە روى ئابورییەوە دەبێتە چوارەمین وڵاتى عەرەبى

 پوختە

 بەپێی ڕاپۆرتێکی گۆڤاری "CEO WORLD"ی ئەمریکی، كە وەزارەتی بازرگانی حكومەتى ناوەند بڵاویكردۆتەوە، عێراق لە ساڵی 2025دا، لە ڕیزبەندی چوارەمی ئابوری وڵاتانی عەرەبیدایە و لە پلەی 51ی جیهانیشدا لە ریزبەندییەكەدا ناوى هاتوە.

وەزارەتەکە ئاشکرایکردوە، قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی لەگەڵ 11 وڵات لە ماوەی نیوەی یەکەمی ساڵی ڕابردودا زیادیکردوە و گەیشتۆتە یەک ملیار دۆلار، کە بە بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی 2023 بە ڕێژەی 10% زیادیکردوە.

لای خۆیەوە، محەمەد حەنون، وتەبێژی وەزارەتی بازرگانی حكومەتى بەغدا؛ لەلێدوانێكى دا بۆ ئاژانسی هەواڵی عێراقی ڕایگەیاند: عێراق رۆڵى یاریزانێکی گرنگی ئابوریی لە ناوچەکەدا دەبینێت، شایەتحاڵی پێشکەوتنێکی بەرچاوە لە قەبارەی بازرگانی لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی، سەرەڕاى کارکردن بۆ بەهێزکردنی ڕۆڵی ئابوریی هەرێمی و نێودەوڵەتیی خۆی.

ئاماژەی بەوەشکرد، قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان عێراق و سعودیە لە ساڵی 2024 گەیشتۆتە یەک ملیار و 300 ملیۆن دۆلار، ئەمەش گوزارشت لە زیادبونێکی بەرچاو دەکات بە بەراورد بە ساڵانی ڕابردو، هاوكات وتیشى، قەبارەی بازرگانی لەگەڵ شانشینی هاشمی ئوردن ساڵانە یەک ملیار دۆلاری تێپەڕاندوە، دوای ئەوەی لە ساڵی 2024 بە ڕێژەی 45.6% زیادیکردوە، هەروەها ئیمارات لە ساڵی ڕابردودا کاڵای بە بەهای 22 ملیار دۆلار هەناردەی عێراق کردوە.

پڕۆژەی ڕێگای گەشەپێدان

 پرۆژەی ڕێگای گەشەپێدان کە تێچوی بە 17 ملیار دۆلار مەزەندە دەکرێت، ئامانجی ئەوەیە عێراق بکاتە ناوەندێکی گواستنەوەی ناوچەیی لەڕێگەی بەستنەوەی ناوچەکانی باشور بە سنوری تورکیا لە باکور، ئەمەش ڕۆڵی وەک ناوەندێکی ئابوری لە ناوچەکەدا بەهێزتر دەکات.

وتەبێژی وەزارەتەکە جەختی لە هەوڵەکانی عێراق بۆ پتەوکردنی پێگەی ئابوری خۆی لەڕێگەی پەرەپێدانی پەیوەندییە بازرگانییەکانی لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی و پێداچونەوە بە سەرجەم ڕێککەوتنەکانی پێشو و جێبەجێکردنی پڕۆژە ستراتیژییەکان كردەوە، ئەمەش بە ئامانجی هەمەچەشنکردنی ئابورییەکەی و کەمکردنەوەی پشتبەستنی بە نەوت.

لەلایەكى ترەوەو لە ماوەكانى رابردودا، پابەندبونی عێراق بە میوانداریکردنی لوتکەی عەرەبی، ڕەنگدانەوەی پابەندبونی وڵاتەكەیە بۆ سەرکردایەتیکردنی هەوڵە عەرەبییەکان بەرەو گەیشتن بە یەکگرتنی ئابوری و گەشەپێدان، ئەمەش دوای ئەوەی داوای دامەزراندنی بلۆکێکی ئابوری عەرەبی کرد کە سود لە سەرچاوە مرۆیی و جوگرافییەکانی وڵاتانی عەرەبی وەربگرێت بۆ گەیشتن بە یەکگرتنی ئابوری کاریگەر و ڕەخساندنی هەلی کار و گەیشتن بە دادپەروەری کۆمەڵایەتی.

هاوكات، لەو سەروبەندەدا عێراق هەوڵیدا، لەڕێگەی میوانداریکردنی لوتکەی عەرەبییەوە، گرنگی بە ئاسایشی خۆراک و گەشەپێدانی بەردەوام بدات و ستراتیژیەتێکی عەرەبی بۆ ئاسایشی خۆراک دابڕێژێت، جگە لە پاڵپشتیکردنی دەستپێشخەرییەکانی پەیوەست بە زیرەکی دەستکرد، ئاو، وزە و پەروەردە، بە ئامانجی گەیشتن بە گەشەپێدانی بەردەوام لە ناوچەکەدا، ئەمە جگە لەوەى كە لەدانیشتنەكانى ئەو لوتكەیەدا پێشنیارى دامەزراندنی ئەنجومەنێکی عەرەبی كردبو کە لە وەزیرانی بازرگانی پێکبێت و لە ژێر چەتری کۆمکاری وڵاتانی عەرەبی لەپێناو بەرزکردنەوەی هەماهەنگی و یەکگرتن لە سیاسەتی بازرگانی نێوان وڵاتانی ئەندام كاربكەن.

سەقامگیریی ناوخۆیی بە گوێرەى سندوقی دراوی نێودەوڵەتی

سەرەڕای ئەم نیگەرانییە داراییانە، عێراق پێشکەوتنی بەرچاوی لە سەقامگیریی ناوخۆدا بەخۆیەوە بینیوە، سندوقی دراوی نێودەوڵەتی ئاماژە بەوە دەکات کە سەقامگیریی ناوخۆیی باشتر بوە لە دوای دەستبەکاربونی حکومەتی نوێ لە ئۆکتۆبەری 2022، کە ئەوەش زەمینەیەکی لەبار بۆ چاکسازی ئابوری دروستکردوە. ئەم سەقامگیرییە هۆکارێکی سەرەکی بو بۆ پەسەندکردنی بودجەی سێ ساڵی یەکەمی عێراق، کە سەرەڕای فراوانبونی دارایی عێراق، یارمەتیدەر بو بۆ پاڵنانی بوژانەوەیەکی بەهێز لە ئابوریی نانەوتى دا.

جگە لەوەش عێراق تاڕادەیەکی زۆر لە ململانێ ناوچەییەكاندا، بەتایبەتی ململانێی بەردەوامی نێوان ئیسرائیل و کەرتی غەززە بێبەری بوە، ئەم سەقامگیرییە ڕێژەییە لەگەڵ بوژانەوەی ئابوریی نانەوتى، ڕێگەی بە عێراق داوە کە سەرنجی لەسەر دەستکارییە ئابورییە ناوخۆییەکان بێت.

هەڵاوسان و ناهاوسەنگی دارایی

لایەنێکی ئەرێنی ئەدای ئابوری ئەم دواییەی عێراق دابەزینی هەڵاوسانی ناوخۆ بوە کە تا کۆتایی ساڵی 2023 كە بۆ 4% دابەزیوە، ئەم باشتربونە دەگەڕێتەوە بۆ دابەزینی نرخی خۆراکی جیهانی و دوبارە بەهادان بە دراو لە شوباتی 2023 و ئاساییبونەوەی دارایی بازرگانی.

 بەڵام سندوقی دراوی نێودەوڵەتی هۆشداری دەدات لەوەی کە فراوانبونی دارایی عێراق لەگەڵ دابەزینی نرخی نەوت، ئەگەری هەیە ناهاوسەنگییە ئابورییەکان زیاتر بکات، لە کاتێکدا پێشبینی دەکرێت ئەو فراوانبونە داراییەی کە چاوەڕوان دەکرێت لە ساڵی 2024دا ببێتە هۆی هاندانی گەشەکردن، بەڵام دەتوانێت ببێتە هۆی تێکچونی زیاتری حیساباتی دارایی و دەرەکی، چونكە عێراق هێشتا لە ئاست ناجێگیری نرخی نەوتدا دەمێنێتەوە، کە بەشێکی بەرچاو لە داهاتەکانی پێکدەهێنێت.

بەبێ دەستکاریکردنی بەپەلە لە سیاسەتدا، سندوقی دراوی نێودەوڵەتی هۆشداری دەدات لەوەی عێراق ڕوبەڕوی فشارەکانی قەرزی سەروەری لە ماوەی مامناوەند و مەترسییەکانی سەقامگیریی دەرەکیدا ببێتەوە. ئەم نیگەرانیانە بەهۆی نادڵنیایی جیهانییەوە زیاتر دەبن، وەک ئەگەری دابەزینی بەرچاوی نرخی نەوت یان پەرەسەندنی ململانێکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

چاکسازی دارایی و پێکهاتەیی

 بۆ سەقامگیرکردنی ئابوری و کەمکردنەوەی لاوازی دارایی، سندوقی دراوی نێودەوڵەتی جەخت لەسەر پێویستی دەستکاریکردنی دارایی بەرچاو دەکاتەوە. عێراق پێویستی بە چاکسازی هەنگاو بە هەنگاوە؛ بەڵام کاریگەر لە سیاسەتی داراییدا، ئەوەش لەپێناو سەقامگیرکردنی قەرزەکان لە ماوەی مامناوەنددا و دوبارە بنیاتنانەوەی یەدەگە داراییەکان.

سندوقەکە پێشنیاری ئەوە دەکات کە گرنگی بە کۆنترۆڵکردنی پڕۆژە یاسای موچەی گشتی بدرێت،  وردە وردە سیاسەتی ئیجباری دامەزراندن و بەهێزکردنی کۆکردنەوەی داهاتی نانەوتى بایەخى پێبدرێت و جگە لەوەش، بەرنامەکانی پشتیوانی کۆمەڵایەتی باشتر بە ئامانج بگەن كە دواتر دەتوانن یارمەتیدەر بن لە کەمکردنەوەی هەژاری و بەهێزکردنی دارایی گشتی.

بەهێزکردنی کەرتی دارایی

بانکی ناوەندی عێراق هەوڵەکانی بۆ باشترکردنی سیاسەتی دراو و بەهێزکردنی بەڕێوەبردنی نەختینەیی خستۆتەگەڕ و سندوقی دراوی نێودەوڵەتیش دەستخۆشی لەو هەوڵانە دەکات، بەڵام سندوقەکە تیشک دەخاتە سەر پێویستی هەماهەنگی باشتر لە نێوان کارەکانی دارایی و دراوى نەختینەیى بۆ بەڕێوەبردنی نەختینەی زیادە و باشترکردنی کاریگەری سیاسەتی دراو.

جگە لەوەش سندوقی دراوی نێودەوڵەتی پێیوایە داڕشتنەوەی بانکە گەورەکانی سەر بە دەوڵەت زۆر گرنگە بۆ باشترکردنی کارایی کەرتی دارایی. سندوقەکە داوای بەردەوامبونی مۆدێرنکردنی کەرتی بانکی تایبەت دەکات لەڕێگەی ئاسانکاریکردنی پەیوەندییە بانکییە پەیوەندیدارەکان و کەمکردنەوەی نادڵنیایی ڕێکخراوەیی و زیادکردنی توانای کێبڕکێ لە نێوان بانکە تایبەتەکاندا.

دەست ئاوەڵاكردنى تواناكانى کەرتی تایبەت

ئایندەی ئابوری عێراق تاڕادەیەکی زۆر پەیوەستە بە گۆڕینی کەرتی تایبەتی ئەو وڵاتە، کە تا ئێستاش گەشەى نەکردۆتەوە، سندوقی دراوی نێودەوڵەتی پێشنیاری چاکسازیی پێکهاتەیی دەکات بۆ کردنەوەی تواناکانی کەرتی تایبەت، ئەوەش بە گرنگیدان بە ڕەخساندنی دەرفەتی یەکسان لە نێوان هەلی کارەکانی کەرتی گشتی و تایبەت و بەرزکردنەوەی بەشداری ژنان لە بازاڕی کار و هەروەها چاکسازی لە یاساکانی پەروەردە و کار بۆ دابینکردنی پێداویستییەکانی ئابورییەکی مۆدێرن.

ئاسۆیەك بۆ ساڵی 2025 و دواتر

پێشبینی دەکرێت تا ساڵی 2025 ئابوری عێراق دەست بە بوژانەوەیەکی بەرجەستە بکات، ئەوەش بە گەشەسەندنی بەهێز لە کەرتی نانەوتى و زیادبونی وەبەرهێنان لە بوارەکانی وەک تەکنەلۆجیا و ژێرخانی ئابوری عێراق.

هاوكات، ئەگەر چاکسازییە دارایی و پێکهاتەییەکانی پێویست جێبەجێ بکرێن، ڕەنگە عێراق بتوانێت پشتبەستنی بە نەوت کەم بکاتەوە و کەرتی تایبەتی خۆی بەهێزتر بکات.

لەگەڵ ئەوەشدا ئابوری عێراق لە ئاست هەڵاوسانی ئابوری جیهانیدا دەمێنێتەوە، بەتایبەتی سەبارەت بە نرخی نەوت، چونكە ئەگەر نرخی نەوت لە دابەزین بەردەوام بێت یان قەیرانە ناوچەییەکان توندتر ببنەوە، ئەوا عێراق ڕەنگە ڕوبەڕوی ئاستەنگ ببێتەوە لە بەردەوامیی گەشەسەندنی ئابورییەکەیدا. لەم چوارچێوەیەدا زۆر گرنگە حکومەتی عێراق بەردەوام بێت لە جێبەجێکردنی چاکسازییەکان؛ کە هەریەك لەو چاكسازییانە بەرەوپێشبردنی هەمەچەشنی ئابوری دەبەخشن، هاوکات جەخت لەسەر گرنگی بنیاتنانی یەدەگی دارایی بەهێز دەکاتەوە بۆ پاراستنی ئابوری لە بەرامبەر شۆکەکانی داهاتودا.